Η σιδηροπενική αναιμία οφείλεται στην έλλειψη σιδήρου που είναι αναπόσπαστο δομικό στοιχείο της αιμοσφαιρίνης . Η σιδηροπενία είναι η συνηθέστερη μορφή αναιμίας και περίπου 500 έως 600.000.000 ατόμων παγκοσμίως πάσχουν από αυτή.

Σιδηροπενική αναιμία αναπτύσσεται όταν επί μεγάλο χρονικό διάστημα οι απαιτήσεις του οργανισμού σε σίδηρο υπερβαίνουν την προσλαμβανόμενη ποσότητα, υπάρχει δηλαδή αρνητικό ισοζύγιο σιδήρου. Η επάρκεια σιδήρου στον οργανισμό είναι ζωτικής σημασίας, εφόσον είναι το βασικό δομικό στοιχείο της αιμοσφαιρίνης, η οποία είναι η πρωτεΐνη που μεταφέρει οξυγόνο στα κύτταρα. Η αιμοσφαιρίνη με τη σειρά της είναι βασικό στοιχείο των ερυθρών αιμοσφαιρίων ,οπότε σε περίπτωση χαμηλών αποθεμάτων σιδήρου ,ο οργανισμός παράγει μειωμένο αριθμό ερυθρών αιμοσφαιρίων τα οποία λόγω αυτής της διαταραχής έχουν και  μικρότερο σχήμα  (μικροκυττάρωση) .Ως αποτέλεσμα των παραπάνω διεργασιών, παράγεται μικρότερη ποσότητα αιμοσφαιρίνης ,οπότε στον οργανισμό φτάνει λιγότερο οξυγόνο.

Σε έναν αιματολογικό έλεγχο , αρχικά παρατηρείται μείωση του σιδήρου στις αποθήκες του που εκφράζεται με πτώση της φερριτίνης στον ορό ,η οποία αποτελεί πρώιμο στάδιο αρχόμενης σιδηροπενίας. Τα επίπεδα της αιμοσφαιρίνης και του σιδήρου του ορού είναι φυσιολογικά.

Αιτιολογία

1.Απώλεια αίματος 

Είναι η συχνότερη αιτία σιδηροπενικής αναιμίας και προέρχεται κυρίως από το γαστρεντερικό σωλήνα, το γεννητικό σύστημα και σπανιότερα από το αναπνευστικό ή το ουροποιητικό. Το πεπτικό έλκος και η διαφραγματοκήλη  είναι οι συνηθέστερες αιτίες χρόνιας αιμορραγίας αλλά και τα νεοπλάσματα, ιδίως του στομάχου και του παχέος εντέρου, η νόσος του Crohn και οι αιμορροΐδες. Επίσης και η χρόνια λήψη σαλικυλικών μπορεί να προκαλέσει αιμορραγία από το γαστρεντερικό σωλήνα. Η μηνορραγία και η μητρορραγία είναι η συνηθέστερη αιτία απώλειας αίματος για τις γυναίκες κατά την εμμηνορυσιακή περίοδο, από ινομυώματα, νεοπλάσματα ή ενδομητρίωση.

2.Πλημμελής απορρόφηση του σιδήρου

Μπορεί να παρατηρηθεί μετά από γαστρεκτομή, ή τομή τμήματος του δωδεκαδακτύλου και του τμήματος εκείνου όπου απορροφάται ο σίδηρος. ‘Άλλες αιτίες είναι επίσης οι χρόνιες διάρροιες και η κοιλιοκάκη.

3.Αυξημένες απαιτήσεις του οργανισμού σε σίδηρο

Εμφανίζονται σε περίοδο ανάπτυξης (παιδιά-έφηβοι) στις γυναίκες με έμμηνο ρύση στην κύηση και  στο θηλασμό. Σε μία φυσιολογική κύηση καταναλώνονται συνολικά 100mg σιδήρου για τον ομφάλιο λώρο και τον πλακούντα, τα λόχεια και τον τοκετό, ενώ κατά το θηλασμό ,η γυναίκα έχει ανάγκη από 1mg σιδήρου επιπλέον της κανονικής ποσότητας του 1mg  απορροφάται από το έντερο μέσα σε 24  ώρες.

4.Ανεπαρκής πρόσληψη

Παρατηρείται έντονα στις μέρες μας λόγω πρόσληψης κακής ποιότητας φαγητού, συνήθως πρόχειρου φαγητού που στερείται θρεπτικών στοιχείων. Επίσης είναι πολύ συχνό φαινόμενο στις έντονα στερητικές ή μονομερείς δίαιτες. Άτομα ηλικιωμένα και άτομα που στερούνται το κρέας είναι εξαιρετικά επιρρεπή στη σιδηροπενική αναιμία, όπως και τα βρέφη που θηλάζουν και μετά τον 6ο μήνα (έως τότε επαρκούν οι αποθήκες σιδήρου που υπήρχαν ήδη από την εμβρυική ζωή) παρόλο που ο σίδηρος του μητρικού γάλακτος έχει καλύτερη βιοδιαθεσιμότητα από το ζωικό.

Συμπτώματα

-Αδυναμία ,εύκολη κόπωση

-Ωχρότητα

-Δύσπνοια με την κόπωση

-Πονοκέφαλο

-Ζαλάδα

-Αίσθηση παλμών

-Στηθαγχικά ενοχλήματα σε ηλικιωμένα άτομα

-Αδυναμία συγκέντρωσης

Σε βρέφη και παιδιά με αναιμία μπορεί να παρατηρηθεί ωχρότητα, αστάθεια, διαταραχές συμπεριφοράς, χαμηλές επιδόσεις σε μαθησιακές υποχρεώσεις, εύκολη κόπωση, αδυναμία στη συγκέντρωση, νευρικότητα, μειωμένη όρεξη και επιβράδυνση στην ανάπτυξη. Για το λόγο αυτό και για να αποφευχθούν μελλοντικά προβλήματα, πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στο διαιτολόγιο των παιδιών για να εξασφαλίζεται επαρκής πρόσληψη σιδήρου.

Θεραπεία

Η αντιμετώπιση της σιδηροπενικής αναιμίας έχει να κάνει κυρίως με το αίτιο που την προκάλεσε. Συγκεκριμένα, εάν έχει σχέση με κάποια απώλεια αίματος λόγω γαστρεντερικής ή γυναικολογικής αιμορραγίας, τα οποία επιβεβαιώνονται μετά από ειδικές εξετάσεις, εξαλείφοντας το αίτιο, επανέρχεται και η ισορροπία στου σιδήρου στον οργανισμό. Για παράδειγμα όταν μια γυναίκα εμφανίζει ινομυώματα και έχει χρόνια αιμορραγία, μετά από χειρουργική αφαίρεση και στη συνέχεια σιδηροθεραπεία και σωστή διατροφή μπορεί να επανέλθει πλήρως.

Η χορήγηση σιδήρου αποτελεί τη βάση της θεραπείας της σιδηροπενικής αναιμίας και αποβλέπει στην αποκατάσταση της αιμοσφαιρίνης και των αποθεμάτων σιδήρου στον οργανισμό. Χορηγείται από του στόματος, δισθενής σίδηρος με τη μορφή άλατος (γλυκονικός, θειϊκός, φουμαρικός, πρωτεϊνοηλεκτρικός, ασκορβικός)  ή  παρεντερικά σίδηρος – δεξτράνη, σακχαρούχο οξείδιο του σιδήρου και σύμπλοκο σιδήρου μαλτόζης. Χορήγηση του σιδήρου από του στόματος είναι η ενδεικνυόμενη θεραπευτική αγωγή σε δόση 150-200 mg /24 ωρο στοιχειακού σιδήρου κατά προτίμηση με κενό στομάχι. Είναι σημαντικό η λήψη του σιδήρου να συνοδεύεται από βιταμίνη C η οποία αυξάνει την απορρόφηση του από τον οργανισμό, για παράδειγμα ένα ποτήρι φρέσκος χυμός πορτοκάλι μαζί με το σκεύασμα σιδήρου είναι ιδανικό. Η χορήγηση σιδήρου πρέπει να συνεχιστεί επι 6 μήνες για την πλήρωση των αποθηκών ή εώς ότου η φερριτίνη φθάσει στα 50μg/L.

Σε σπάνιες περιπτώσεις σοβαρής σιδηροπενικής αναιμίας που προκαλεί συμπτώματα, ιδιαίτερα σε ηλικιωμένα άτομα (πχ ισχαιμία του μυοκαρδίου),εφαρμόζεται μετάγγιση ερυθρών αιμοσφαιρίων.

Σε ποσοστό10-20% των ασθενών ο σίδηρος μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερικές διαταραχές  ‘όπως επιγαστραλγία, δυσφορία, τάση για εμετό διάρροια ή δυσκοιλιότητα. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες αντιμετωπίζονται  με μείωση της δόσης του σιδήρου  ή με συμπτωματική αγωγή αντίστοιχα.

Πρόληψη της σιδηροπενικής αναιμίας

Η σωστή διατροφή είναι το κλειδί για την πρόληψη της σιδηροπενικής αναιμίας αλλά και για την αντιμετώπιση σε συνδυασμό με τη σιδηροθεραπεία. Συνίσταται διατροφή με τρόφιμα που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο. Πιο συγκεκριμένα :

- Συκώτι και άλλα κρέατα κυρίως κόκκινα.

- Θαλασσινά ,μύδια, στρείδια, γαρίδες 

- Ξηροί καρποί, καρύδια,αμύγδαλα σπόροι 

- Αποξηραμένα φρούτα όπως σταφίδες, βερίκοκα και δαμάσκηνα

-Όσπρια, κυρίως φακές και φασόλι

- Πράσινα φυλλώδη λαχανικά όπως το σπανάκι και το μπρόκολο

-Ψωμί ολικής αλέσεως  και δημητριακά που είναι εμπλουτισμένα με σίδηρου

-Μαύρη σοκολάτα 

-Ψάρια ,σαρδέλα, σκουμπρί σολωμός

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο σίδηρος μη ζωϊκής προέλευσης αφομοιώνεται καλύτερα όταν συνυπάρχει  πηγή βιταμίνης C στο γεύμα (εσπεριδοειδή, φράουλες, ακτινίδια κλπ) και για το λόγο αυτό πρέπει στην επιλογή της διατροφής να γίνονται οι σωστοί συνδυασμοί για να έχουμε το μέγιστο αποτέλεσμα.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε και ορισμένα φαρμακευτικά φυτά τα οποία έχουν πλούσια περιεκτικότητα σε σίδηρο και χρησιμοποιούνται  εδώ και χρόνια ,κυρίως σε μορφή εγχύματος ή αφεψήματος.

-Τσουκνίδα- Urtica Dioica

-Θυμάρι – Thymus vulgaris

-Καρυδιά - Juglans regia

-Εκουίζετο ή πολυκόμπι –Equisetum arvense

Τέλος από τα φύκη η σπιρουλίνα σε μορφή σκόνης ή δισκίων είναι ένα πολύ καλό συμπλήρωμα διατροφής για άτομα με σιδηροπενική αναιμία.

Aναστολή απορρόφησης σιδήρου

Υπάρχουν κάποιες ουσίες οι οποίες ανταγωνίζονται την απορρόφηση σιδήρου από τον οργανισμό, όπως για παράδειγμα το ασβέστιο το οποίο πρέπει πάντα να καταναλώνεται σε απόσταση 2 ωρών από το σίδηρο, οι φυτικές ίνες, το τσαί, ο καφές και το κόκκινο κρασί .Για το λόγο αυτό  η ταυτόχρονη κατανάλωση τροφών πλούσιων σε σίδηρο ή συμπληρώματος σιδήρου με τις παραπάνω ουσίες πρέπει να αποφεύγεται.

Ζιώγα Δήμητρα 

Φαρμακοποιός